Hiện, có nhiều loại L/C được sử dụng trong tính sổ hàng hóa xuất nhập khẩu, như một cam kết rằng: ngân hàng phát hành L/C sẽ đứng ra trả tiền hàng thay cho bên mua hàng nếu có vi phạm bổn phận tính sổ. Đáng lưu ý, việc tính sổ bằng L/C ngừa (Standby Letter of Credit) đã diễn tả nhiều kẽ hở mà đối tác nước ngoài có thể lợi dụng để rút tiền bảo lãnh của ngân hàng, đẩy nợ cho DN.
Ngân hàng bị qua mặt?
Theo tìm hiểu của Thời báo kinh dinh, Trung tâm Trọng tài Việt Nam vừa phân xử vụ tranh chấp bảo lãnh trị giá hơn 1,9 triệu USD của 1 DN nhập khẩu xăng dầu lớn.
Vụ việc như sau: Năm 2012, công ty A đã kí hợp đồng mua 3.900 tấn dầu gốc, trị giá hơn 4 triệu USD từ công ty B (có hội sở tại Singapore). Điều kiện thanh toán là giao hàng trước, trả tiền sau (theo tiến độ giao hàng). Việc thanh toán được đảm bảo bởi Thư tín dụng đề phòng của Chi nhánh nhà băng M tại Việt Nam (thời hạn bảo lãnh là 1 năm), tính sổ qua nhà băng Citibank Singapore.
Đầu năm 2013, theo yêu cầu của bên bán hàng, CitiBank Singapore đã gửi thông tin yêu cầu ngân hàng M phải thanh toán số tiền hơn 1,9 triệu USD, tương ứng với một phần lượng hàng đã giao cho Công ty A. Thực tại, Công ty A đã không nhận được số hàng này và do đó, đề nghị nhà băng khước từ khôngdịch vụ kế toántrả tiền.
Không rõ ngân hàng đã soát tính hợp lệ của chứng từ, điều kiện thanh toán chưa, nhưng thực tế, ngân hàng chóng vánh chuyển đủ số tiền 1,9 triệu USD theo yêu cầu. Và, ngay lập tức đề nghị DN kí hiệp đồng tín dụng buộc để nhận nợ số tiền này.
Công ty A rất bức xúc vì vừa không lấy được hàng, vừa gánh khoản nợ 1,9 triệu USD từ "trên trời rơi xuống". Hơn 1 năm qua, do khoản nợ này đã quá hạn, chuyển thành nợ xấu, nên DN gặp khó khăn khi đi vay vốn nhà băng.
Theo trạng sư Nguyễn Văn Hải (Văn phòng trạng sư Hoàng Trung và anh em), những tranh chấp về bảo lãnh thanh toán của nhà băng xảy ra càng ngày càng nhiều. Song trường hợp trở nên "con nợ" bất đắc dĩ như Công ty A lại rất… lạ lùng! 
Sự thiếu kiểm soát của nhà băng sẽ tạo ra cái "bẫy" cho chính nhà băng
"Khi DN đã gửi thông báo đề nghị nhà băng không thanh toán L/C vì lý do không nhận được hàng, cũng không kí biên bản giao nhận hàng, thì nhà băng cần rà soát ngay tính hợp lệ của Bộ chứng từ mà phía nước ngoài cung cấp. Bởi rất có thể, chứng từ đã bị mạo", trạng sư Hải nói và chỉ ra trách nhiệm của nhà băng phải thẩm tra ngay các chứng từ do phía nước ngoài cung cấp trước khi tính sổ.
Bởi theo Điều 1.06 của ISP 98 (lề luật thực hành về tín dụng ngừa quốc tế), bổn phận thanh toán L/C của nhà băng phụ thuộc vào việc xuất trình các chứng từ và thẩm tra trên bề mặt chứng từ trước khi thực hiện thanh toán. Nhà băng có thể từ chối thanh toán nếu chứng từ không hợp thức, tránh thiệt hại cho mình và DN.
Sau khi đưa vụ việc này ra Trung tâm Trọng tài Việt Nam phán xét, phía công ty Singapore đã dìm vi phạm, chấp nhận bồi thường thiệt hại cho Công ty A. Còn số tiền 1,9 triệu USD đã "trót" tính sổ, nay trở thành thiệt hại của nhà băng, vẫn chưa thể xử lý, thu hồi về.
Thiếu kiểm soát rủi ro
Hiện nay, một số nhà băng cung cấp dịch vụ phát hành bảo lãnh L/C phòng ngừa cho các DN trong giao thiệp mua bán hàng hóa xuất du nhập. Tuy nhiên, loại hình bảo lãnh này đang tả nhiều rủi ro, dẫn tới nảy những tranh chấp pháp lý phức tạp, khó xử lý.
Từ trường hợp công ty A, trạng sư Hải phân tích, nếu cán bộ ngân hàng làm việc mẫn cán hơn, nhanh chóng kiểm tra lại các chứng từ thì có thể đã phát hiện ra chiều thất thường, từ khước thanh toán. Chẳng hạn, bộ chứng từ có khả năng bị làm giả, sai lệch hoặc có sự gian dối trong việc tuyên bố Công ty A vi phạm hợp đồng (đây là căn cứ đề nghị ngân hàng thanh toán).
"Bên bán ở nước ngoài làm giả hồ sơ, chứng từ hoặc tuyên bố bên mua vi phạm giao kèo, đòi nhà băng thanh toán là một trong nhiều rủi ro có thể lường trước. Nhưng vấn đề là cán bộ nhà băng có rà lại các nguyên tố này không?", ông Hải nói.
Hơn nữa, có thực tại là quy trình tính sổ L/C của nhà băng lại thiếu bước soát mấu chốt này. Nếu nhà băng kiểm soát chặt, thì đây là kẽ hở cho các đối tác ở nước ngoài lợi dụng, làm giả chứng từ tính sổ để rút tiền tài nhà băng một cách "hợp pháp".
Những quy định tiện lợi của hình thức thanh toán L/C và sự thiếu kiểm soát của ngân hàng sẽ tạo ra cái "bẫy" cho chính ngân hàng và DN mắc vào. Theo ông Hải, nếu DN mở L/C dự phòng thì cần thiết phải yêu cầu bên bán hàng mở song song một L/C giao hàng để bảo đảm các trách nhiệm của hiệp đồng mua bán được thực hiện đúng.
L/C phòng ngừa hay các L/C thường ngày khác được xem như là dụng cụ tính sổ thứ yếu, tiện lợi và an toàn trong các giao thiệp mua bán quốc tế. Nhưng khi có rủi ro, cả DN và nhà băng sẽ bị thiệt hại nặng vì mất tiền, gánh nợ xấu lớn, hơn nữa kéo theo những cuộc tranh chấp, kiện tụng miên man.
Theo Thu Hằng -Thời báo Kinh Doanh |
